О.Гэрэлт-Од: Залуучууд ямар ч тохиолдолд сэтгэгч, тэмүүлэгч байх ёстой Монгол Улсад залуучуудын байгууллага үүсч хөгжсөний 100 жилийн ой энэ жил тохиож буй. Энэхүү ойд зориулан зохиолч, сэтгүүлч Д.Дамдинжавын Зуун настай залуу ном хэвлэгдэн гарч, тун удахгүй уншигчдын гарт очих гэж байна. Ингээд энэхүү номноос Монголын Залуучуудын Холбооны Ерөнхийлөгч О.Гэрэлт-Одын ярилцлагыг хүргэж байна. -Монголын залуучуудын холбоо ирээдүйд яг ямар чиглэлд үйл хэргээ чиглүүлэхээр төлөвлөж байна вэ? -Манай байгууллага Монголын хувьсгалт залуучуудын эвлэл гэх нэршилтэй явсан 70 жилийн хугацаанд дийлэнхдээ бүтээн байгуулалт руу чиглэж ажиллаж байсан. Боловсон хүчнүүдийг бэлтгэж, илгээлтийн эздийг илгээж, Дархан, Эрдэнэт, Багануур, Налайх хотуудыг барьж, Хөтлийн цемент, шохойн үйлдвэр, Эрдэнэт үйлдвэр, Багануурын цахилгаан станц, Найрамдал зуслан зэрэг бүтээн байгуулалтын ажлууд бол МХЗЭ-ийн үйл хэрэг байсан. Харин 1991 оноос хойш Монголын залуучуудын холбоо болж өөрчлөгдөөд 30 жилийн хугацаанд залуучуудад тулгамддаг асуудлуудыг шийдвэрлэхийн төлөө ажиллажээ. Жишээ дурдвал, Унадаг дугуйтай Улаанбаатар аяныг зохион байгуулж, Нийслэл хотод дугуйтай явах зам, талбай алга гэж эсэргүүцлээ илэрхийлж байсан. Үүний үр дүнд авто замын хажуугаар унадаг дугуйн зам хийдэг болсон байна. Мөн Спирт үү, спорт уу? гэх аянаар залуучуудыг спортоор хичээллэхийг уриалснаар олон фитнесс клуб, спортын төрлүүд хөгжиж байна. Түүнчлэн Би авилга өгөхгүй, авахгүй гэх хөдөлгөөнийг санаачилснаар сүүлийн 30 жилд залуучуудын боломжийг хулгайлж буй хүнд суртал, авилгатай тэмцэх үйлсийг эхлүүлсэн. Тэгвэл өнөөдрөөс цааш Монголын залуучуудын холбоо өнгөрсөн үеийнхээ эдгээр ололтыг аль алийг хослуулах бодлого барих болно. Өөрөөр хэлбэл, залуучуудын байгууллага бүтээн байгуулалт ч хийнэ, тулгамдаж буй асуудлуудаа ч шийдвэрлүүлэхийн төлөө явна гэсэн үг. -Гэхдээ нөхцөл байдал өөрчлөгдсөн шүү дээ. 1990 оноос өмнө залуучуудын байгууллага зарим үед төрийн эрх мэдлийг хамт барилцаж байсан гэхэд хилсдэхгүй. Тийм учраас л тэдгээр том бүтээн байгуулалтад залуучуудыг оролцуулж чадсан. Харин 1990 оноос хойш залуучуудын байгууллагын хүч, нөлөө суларч, зөвхөн уриалах, санаачлах, нөлөөлөхөөс хэтрэхгүй болсон гэх юм. Ийм үед таны хэлж байгаа зорилт хангагдах уу? -Улс төрийн систем нь өөрчлөгдсөнтэй холбоотой л доо. Өмнө нь бол нэг намын тогтолцоотой социалист нийгэмд угаасаа тэгэхээс өөр арга байхгүй. Одоо бол гучин хэдэн намтай болчихсон, хүн болгон өөр өөрийн толгойгоороо, итгэл үнэмшлээрээ тал тал тийшээ хуваагдаад байна шүү дээ. Улс төржилт бол сүүлийн хэдэн жил утгаа алдлаа. Залуучууд үзэл бодлын хувьд хэд хэдэн талд хуваагдчихлаа. Түүнээс биш манай холбоо 16-40 насны бүх залуусыг нэгтгэж байгаа. Өнөөдөр Монголд энэ насны 1 сая 500 мянга гаруй залуус бий. Тэд төр болон хувийн хэвшилд ажиллаж, улсынхаа гол эдийн засгийг бүрдүүлээд, ачааг үүрээд явж байгаа. Залуучууд өмнөх шиг тушаал авсан цэрэг шиг цугларахгүй ч гэсэн нийгмийн гол хүч хэвээрээ. -Залуучуудын холбоо ирэх жилүүдэд бүтээн байгуулалт хийх болно гэж та хэллээ. Ямар бүтээн байгуулалтын тухай ярьж байна вэ? -Хүүхэд залуучуудын соёл амралтын цогцолборыг хотын гадна хийх юм. Ер нь бүгд л хотын төв рүүгээ шаваад байдаг. Шинэ Ерөнхий сайд нэг ярилцлагынхаа үеэр Хотын төв рүү орох тусам татвар нэмэгддэг, хотоос гарах, орон нутаг руу явах тусмаа татварын хөнгөлөлт эдэлдэг таатай орчин бий болгоно гэж байсан. Улаанбаатарт бусад орон нутгаа бодвол ус, тогны үнэ, замын татвар өндөр байх ёстой. Харин орон нутагт илүү хөнгөлөлттэй байх нь зөв. Ер нь дэлхийн том соёл амралтын хүрээлэнгүүд дандаа хотынхоо гадна байдаг. Хүмүүс тийшээ метрогоор, хурдны замаараа зорьж очдог. Тэгэхээр бид хотын гадна тэрхүү цогцолборыг хувийн хэвшлүүдтэйгээ хамтран хийхийг зориод, ерөнхий төлөвлөгөө хийгдэж байна. Тэнд хийгдэх бүтээн байгуулалтын 5-10 хувьтай дүйцэх цөөхөн зүйлийг л Залуучуудын холбоо авч үлдэнэ. Тэдний нэг бол хуримын ордон. Залуучууд өөрсдөө хуримын ордонтой болъё. Нийслэлийн хуримын ордон ачаалал ихтэй, дээр нь үнэ ханшийн хувьд залуу гэр бүлүүдэд өртөг өндөр тусаад байна. Тиймд Залуучуудын холбоо бүх төрлийн шашны гэрлэлтийг хүлээн авдаг тус тусын танхим бүхий хуримын ордонтой болох юм. Ийм хуримын ордон Залуучуудын холбоонд бодлогоор байх ёстой зүйл. Тэндээ бид эвлэлд ажиллаж байсан ахмад ажилчдынхаа алт, мөнгөн хуримуудыг үнэ төлбөргүй хийж өгнө. Монголд ер нь алт, мөнгөн хурим хийдэг соёл тийм ч их төлөвшөөгүй байгаа шүү дээ. Ийм хуримыг тогтмол хийдэг газартай болчихвол тэнд очсон залуучууд аав, ээж, эмээ, өвөөгөө хараад Би ч бас алтан хуримаа хийнэ гэсэн хүсэл тэмүүлэлтэй болгож, түүгээрээ дамжуулан тогтвортой гэр бүл бий болгоход нөлөөлөх зорилготой. Мөн тэнд жилийн дөрвөн улирлын усан парк, олон үндэстний зоогийн газар, гадаа тоглоом, заалан доторх тоглоом, үзвэр үйлчилгээ, хосууд машинтайгаа очоод кино үздэг задгай театр гээд бүх төрлийн зүйлс цогцлоохыг зорьж байгаа. Мөн усны, хоолны, автомашины гээд бүх төрлийн шоу, үзэсгэлэн болж байдаг том талбайтай, хүүхэд залуучууд битүү бужигнасан газар байгуулахыг мөрөөдөж байна. Миний хувьд 2024 онд дараагийн их хурлаа хийж, ажлаа хүлээлгэж өгөх ёстой. МЗХ-ны Ерөнхийлөгч нэг удаа улиран сонгогдож болдог ч, миний хувьд дахиж дэвшихгүй гэдгээ мэдэгдсэн учраас үлдсэн гурван жилийнхээ хугацаанд энэ бүтээн байгуулалтыг хийхийг зорьж байгаа. Гэхдээ цаг хугацаа, нөхцөл байдал яаж эргэхийг мэдэхгүй учраас амжихгүй ч байж магадгүй. Хэрэв бүр амжихгүйдээ тулбал ямар ч байсан цаашид хийгдээд дуусах зөв суурийг нь тавьчих юмсан гэж бодож байна. Ингэснээр хүүхэд залуучуудын мини хот бий болно гэж төсөөлж байна. -Ийм хэмжээний бүтээн байгуулалт хийх бололцоо МЗХ-нд бий гэж үү? -Яахав, манай холбоо төрийн бус байгууллага учраас өөрсдийн хөрөнгө мөнгө, санхүүжилт байхгүй. Гэхдээ хувийн хэвшлүүдтэйгээ хамтраад хийхэд боломжтой төсөл байгаа. -Хотоос гадна хаана барихаар төлөвлөж байгаа вэ? -Налайх дүүргийн нутагт дэвсгэрт 90 гаруй га талбайд энэхүү цогцолбороо барихаар төлөвлөж байна. Газрын зөвшөөрлийг хөөцөлдөөд явж байна. Одоохондоо холбооны нэр дээр гараагүй байгаа гэсэн үг. Газар зохион байгуулалтын ажлын төлөвлөгөө, тодотголоор оруулах хүсэлтэй байна. Бас нэг хийхээр зорьж буй томоохон ажил бол Залуучуудын соён гэгээрлийн сантай болох юм. Залуусыг соён гэгээрүүлэх контентүүдийг санхүүжүүлэх зорилготой. Ингэснээр соён гэгээрлийн контентуудыг байнга тасралтгүй хийх боломжтой болно. Авилгын эсрэг, ахмадаа хүндлэх, гэр бүл, эрүүл мэнд, боловсрол, хөдөлмөр эрхлэлт, байгаль орчноо хамгаалах зэрэг сэдвийн хүрээнд залуусыг соён гэгээрүүлэх агуулга маш ихээр дутагдаж байна. Ер нь залуучуудыг ном уншуулаад, өөрсдөөр нь судлуулаад ухамсартай болгох хэцүү. Тэгэхээр урлагаар дамжуулж, ялангуяа контентоор дамжуулж соён гэгээрүүлэх ажлыг хийх нь илүү үр дүнтэй. -Нөгөө нэг чиглэл нь залуучуудынхаа тулгамдсан асуудлуудыг шийдвэрлүүлэхийн төлөө явна гэж хэлсэн. Тухайлбал, ямар асуудлыг онилж, олж харсан бэ? -Төрийн албаны системийг бүрэн шинэчлээд, төрийг үйлчилгээний байгууллага болгож иргэддээ үйлчилдэг болгомоор байна. Манай улсын 3 сая гаруйхан хүн амын дунд 200 мянган төрийн албан хаагч байдаг. Төрийн албанд чадвартай хүн алга, авилга хүнд суртал газар авлаа гэж хүн болгон төрийн албыг муулдаг хэрнээ бүгд хошуурцгаадаг. Тэгэхээр төрийн албыг илүү боловсронгуй үйлчилгээний байгууллага болгох, мөн цахимжуулж ялангуяа тусгай зөвшөөрөл, лиценз зэрэг хүнд суртал, авилга бий болоод байгаа газруудыг цахимжуулахад төр засгаа шахаж шаардах, зөв шийдлээр өөрчлөхөд нь уриалах хэрэгтэй байна. Бас залуучуудынхаа нийгмийн идэвх оролцоог нэмэгдүүлж, зөвхөн гар утасны цаанаас биш, бодитоор нийгэмдээ гар бие оролцдог болгох нь чухал. Ер нь анзаарах юм бол өөрсдөө ажиллаж хөдөлмөрлөдөг, нийгмийн идэвхтэй залуус сошиалд троллдоод, хүнийг сайлж, муулаад байх нь гайгүй. Тэгэхээр залуучуудыг нэгдүгээрт мэдээллийн эх үүсвэрээ маш зөв нягталдаг ойлголттой, дээрээс нь завгүй байлгамаар байгаа юм. Залуучуудыг хөдөлмөрөөр хүмүүжүүлэх тал дээр дутмаг байна, энэ чиглэл рүү ажиллаач ээ гэсэн хүсэлтийг манай эвлэлийн ахмад ажилчид олон удаа тавьсан. Мөн орон нутагт байгаа малчин, тариаланч залуучуудын боловсрол, эрүүл амьдрах орчинг сайжруулах тал дээр ажиллах зорилтууд байна. -Танай холбооноос мөн Илгээлтийн эзэд хөтөлбөрийг дахин сэргээн хэрэгжүүлэхээр ажиллаж байгаа гэж сонссон. Үнэн үү? -Тийм ээ, төрийн дэмжлэгтэйгээр энэ хөтөлбөрийг сэргээн хэрэгжүүлэхээр болсон. Илгээлтийн эзэд хөтөлбөрийг сэргээснээр хавар мал төллөлтийн үеэр, тариа ногоо тарих үеэр, намар ургац хураах, хадлан, өвөлжилтийн бэлтгэлийн үеэр хотын залуус орон нутагт очиж туслан малчид, тариаланчдын ажлыг хөнгөвчлөх, нөгөөтэйгүүр залуус өөрсдөө монгол ахуй, соёл, уламжлалаа танин мэдэж, ойлголттой болох олон давуу талтай. Одоо ер нь монгол ахуйгаасаа хөндийрч байгаа залуус олон болжээ. Тэгээд илгээлтээр яваад ирэхэд нь ажил амьдрал, карьерт нь давуу байдал үүсдэг байх хэрэгтэй байна. Жишээлбэл, жилд нэг удаа илгээлтээр яваад ирвэл сургалтын төлбөрийнх нь тодорхой хувийг хөнгөлдөг байх, эсвэл Засгийн газрын тэтгэлэгт хамрагдах зэрэг урамшуулал байж болно. Эсвэл бүр Төрийн албанд ажиллах хүмүүсийн хамгийн эхний шалгуур нь илгээлтийн эзнээр явсан байх гэж зааж өгсөн ч болох юм. Мөн оюутны дөрвөн жилийн хугацаандаа дарааллан илгээлтийн эзнээр явсан бол цэргийн алба хаасантай дүйцүүлнэ гэх мэт хөшүүрэг хэрэглэж ч болж байна. Энэ нь цаанаа нийгмийн асар том асуудлыг шийдэх болно. Монголд цус ойртолт гамшгийн хэмжээнд хүрчихсэн байна. Гэтэл өнгөрсөн үед илгээлтийн эзэд очиж босгосон Дархан, Эрдэнэт хотууд улс орны өнцөг булан бүрээс ирсэн залуучуудаас бүрдсэн хот шүү дээ. Тиймд цус ойртолт гэх аюулыг бага ч гэсэн сааруулна гэж үзэж байна. -Ингэж ярихыг тань зарим хүн Эргээд л өнөөх коммунизм руугаа ухрах гэлээ гэж мушгиж мэднэ. Тэр тусмаа Илгээлтийн эзэд нэрээр залуучуудын чөлөөт сонголтод халдаж байна ч гэж үгүйсгэж магадгүй? -Ер нь хүмүүс өнөөдөр эрхээ их ярьж, үүргээ бага биелүүлж байна. Энэ үг залуучуудад ч хамаатай. Би илгээлтийн эздийг хүчээр явахыг огт тулгахгүй. Илгээлтээр явах эсэх нь тухайн хүний өөрийн сонголт байх болно. Харин илгээлтээр явсан тохиолдолд цаашдын ажил амьдралд нь давуу байдал бий болохоор зохицуулж, урамшууллын хөшүүргийг маш сайн хийж өгөх хэрэгтэй. Залуучуудын холбооноос өмнө нь Ажилтай, орлоготой монгол залуу гэж хөтөлбөр санаачлаад, суманд нь очиж ажил хийлгэх хөтөлбөрийг маш амжилттай хэрэгжүүлсэн. Үр дүнд нь 30 мянган залуучууд орон нутагтаа ажилтай болсон. -Илгээлтийн эзэдтэй холбоотойгоор бас нэг шүүмжлэл гарч магадгүй. Одоо энэ технологийн эрин үед нөгөө л тариа ногоо, мал аж ахуй руугаа залуучуудыг татаж чангаагаад байж таарахгүй, илүү чухал ажил хорвоо дэлхийд олон байна гэж хэлэх хүн гарах байх? -Илгээлтийн эзнээр явах хугацаа үсрээд л нэг сар байх юм. Нэгдүгээрт, насаар нь тийм мэргэжил эзэмшүүлээд хөдөө амьдруулах гээд байгаа юм биш шүү дээ. Хоёрдугаарт, яаж ч техник технологи хөгжлөө гээд бид тариа будаа, ногоогоо тарьж иднэ, махаа ч иднэ. Тийм учраас наад захын ажил, амьдралд суралцаж, танин мэдчих хэрэгтэй шүү дээ. Мэдээж бид техник, технологи, шинэ хөгжил рүү дагуулсан, суралцахыг уриалсан, старт-апыг дэмжсэн ажлууд хийгдээд явна. Дээрээс нь бид 21 аймгаар явж, Ахмадаа хүндэлье, залуусаа сонсъё аянаар аймаг болгоны тариаланч, малчин, аймгийн төв дээр ажиллаж байгаа залуучуудтай уулзаад, тэр аймагт залуучуудад тулгамдаж байгаа асуудлуудыг сонсоод, шийдэх ямар гарц, гаргалгаа байгааг судалж байна. Ер нь цаашдаа манай Залуучуудын холбоо энд удирдах зөвлөлийн хэдэн хүмүүс нь ийм, тийм юм хийчихье гээд явдаг биш, залуучуудаасаа асуудлыг нь сонсоод, зөвөөр шийдэхийн тулд ажиллана. -Залуучуудын тулгамдсан асуудлууд гэдгийн дотор таны дэвшүүлсэн цэргийн хөтөлбөрийг шинэчлэх, хорих ангиудыг өөрчлөх агуулга багтсан уу? -Цэргийн хөтөлбөр болоод хорих ангийг сургууль болгох санаачилга маань ажил хэрэг болтлоо үргэлжлээд явна. Эхлээд бид Монголынхоо судалгааг хийнэ. Монголд хэчнээн хорих анги байна, хэчнээн цэргийн насны залуучууд байна, хэд нь цэрэгт явж байна, явж байгаа хүмүүс нь ямар залуучууд байна гэх зэрэг судалгааг хийх шаардлагатай. Цэрэгт ихэвчлэн хагас өнчин, гэр хорооллын хүүхдүүд явж байна гэж ярьдаг нь оргүй биш бололтой юм билээ. Тэгвэл одоо амьдралын боломжтой залуучуудыг ялгаваргүй яаж цэрэгт явдаг болгох вэ? Үүнд цэргийн хөтөлбөрийн шинэчлэл шаардлагатай. Цэрэгт очоод тэр хүн юм сурах хэрэгтэй, цэрэгт явсан тэр нэг жил нь ирсэнийх нь дараа тэр хүнд давуу байдал бий болгох ёстой. Тэр хүнийг дараа нь эх орон нь ашигламаар байна шүү дээ. Ядаж л цэрэгт ахмадуудаа хүндлэх ёсыг залуучууддаа суулгаж өгмөөр байна. Автобусанд ахмадууд ороод ирэхэд зүгээр л ямар ч асуудалгүй суудлаа тавиад өгчихдөг ухамсартай байх хэрэгтэй. Залуучуудын төв байгууллагын хувьд бид тэр ухамсрыг контент, соёлоор дамжуулан суулгах үүрэгтэй. Улсын бүртгэлд бүртгэлтэй иргэний нийгмийн байгууллагууд 20 гаруй бий. Үүнээс идэвхтэй үйл ажиллагаа явуулж байгаа нь цөөхөн. Залуучуудын чиглэлээр явуулж байгаа нь бол бүр цөөхөн. Тэгэхээр 100 жилийн түүхтэй, төв байгууллага болох МЗХ энэ тал дээр дандаа хамгийн түрүүнд уриалж, шийдлүүдийг хийж, эерэг үр дүн гаргаж явах ёстой гэж бодож байгаа. -Залуучуудын холбооноос зайлшгүй хийх шаардлагатай гэж харж байгаа өөр ямар ажил байна вэ? -Монгол орны ширхэг чулуу ч энэ улсын ирээдүй болсон залуучууд бидэнд бүгдэд хамаатай. Энэ надад хамаагүй гээд хаяж, орхиж ерөөсөө болохгүй. Тийм болохоор бид татвар төлөгчдийн мөнгөөр үйл ажиллагаа явуулж байгаа төрийн байгууллагууд, төрийн өмчит компаниудын шилэн дансыг шалгадаг газартай болгохыг зорьж байгаа. Тэдний худалдан авалтууд, тендерүүдийг шалгана. Тендэрийн тухай хуулиар үнэлгээний хороо таван хүний бүрэлдэхүүнтэйгээр байгуулагдаад, сонгон шалгаруулалтад оролцохоор материалаа өгсөн газруудыг үнэлдэг. Үүн дээр иргэний нийгмийн байгууллагаас төлөөлөл оролцох эрхтэй. Тэнд залуучуудын төлөөллийг суулгаад, шударгаар ил тод хуулийн хүрээнд тендэрийг шалгаруулж байгаа эсэхийг хянадаг болох зорилготой байна. Төрийн өмчит компани 300 саяар массажны сандал авлаа гээд иймэрхүү зүйлс их гардаг шүү дээ. Тиймд залуус нэг өрөөнд суугаад компьютерийн араас шилэн дансыг нь хянадаг, тэгээд буруу зүйлсийг нь нийгэмд ил болгож, өөрсдөд нь бас мэдэгдэж буцаадаг тийм газрыг бий болгоё гэж бодож байгаа. -Залуучууд сайн дурын үндсэн дээр хяналтыг хэрэгжүүлнэ гэсэн үг үү? -Ажиллаж байгаа хүмүүс мэдээж цалин авна. МЗХ өөрийн төсөл хөтөлбөрүүдээсээ, эсвэл бид олон улсын байгууллагуудтай ч хамтраад хийж болно. Эсвэл Авилгатай тэмцэх газрын Соён гэгээрүүлэх хэлтэс, Хууль зүйн яамны Гэмт хэргээс урьдчилан сэргийлэх гээд тодорхой төсөв хуваарилдаг шүү дээ. Түүнээс нь ажилчдынхаа цалин мөнгийг шийдүүлээд хууль бус үйлдлүүдийг таслан зогсоох боломжтой гэж үзэж байгаа. Тэгэхээр залуучуудын хяналтыг сайжруулж, юм болгоныг, ширхэг чулууг ч миний юм гэж үзэж, хамгаалах хэрэгтэй байна л даа. Хүн хамгийн эхлээд өөртөө, гэр бүлдээ, нийгэмд, эх орондоо тэгээд дэлхийдээ хариуцлагатай эзэн байх ёстой. Зөвхөн Монгол улс гэлтгүй дэлхийнхээ хэмжээнд эзэн байх хэрэгтэй. Саяхан нэг гадаад залуу Энэ миний хог биш, гэхдээ энэ миний дэлхий гэсэн бичиг бариад манай монголчуудын тарьсан хогийг цэвэрлээд явж байсан. Хэдэн жилийн өмнө түймэр гарахад бас хэдэн гадаад хүн Энэ манай улс биш ч гэсэн миний дэлхий гээд ус зөөгөөд, түймэр унтраалцаад явж байсан. Ийм хандлага, ийм сэтгэхүйг залуучууддаа суулгаж өгөх хэрэгтэй байна. Цаашдаа энэ чиглэлд түлхүү анхаарч ажиллана. -Өөр хувь хүний үүднээс шийдчих юмсан гэж санаа зовж явдаг ямар асуудал байдаг вэ? -Монголд одоогоор сошиал орчин утгаа алдлаа. Өөрсдөө ямар ч баттай эх сурвалжийн мэдээлэлгүй, үзээгүй, хараагүй байж яг үзэж харсан юм шиг хэнийг ч газар дор ортол нь муулж байна, эсвэл тэнгэрт тултал нь магтаж байна. Энэ байдлыг арилгахын тулд регистрийн дугаараараа нэг хүн нэг л сошиал хаяг нээж, зөвхөн тэрийгээ л ашигладаг хууль эрх зүйн орчин бүрдүүлэх хэрэгтэй гэж боддог юм. Түрүүхэн залуучууд нэг зүг харах, нэгдэх байдал дутмаг байгаа талаар ярьсан даа. Түүнд нөлөөлж буй гол зүйл нь мөн энэ мэдээллийн олон урсгал. Мэдээллийн маш олон эх үүсвэртэй болсон учраас аль нь үнэн, аль нь зөв гэдгийг ялгах аргагүй болж, залуучууд мэдээллийн хөөсөн дунд төөрчихсөн. Тийм учраас нэг зүг рүү харах хэцүү байх шиг байна. Гэхдээ зөв зүйлс дээр бол манай залуучууд нэг зүг рүү хараад явах ухамсар байгаа гэдэгт итгэж байна. -Тэгэхээр залуусыг нэгтгэх шаардлага, нэг зүгт харуулах шаардлага байна гэж үзвэл тэр үнэт зүйл нь яг юу байх ёстой юм бэ? Монгол залуус ямар үнэт зүйл дээр нэгдэх вэ? -Улс эх орондоо хэрэгтэй, зөв зүйл дээр ямар ч намын хэн байхаас үл хамааран нэгдэж чаддаг байх ёстой. Залуу хүн үргэлж зөвийн талд зогсох зоригтой байх учиртай. Би залуучууд болон салбар зөвлөлийнхөндөө хэлдэг юм. Миний санаачилж буй ажлууд дээр зөв гэж бодсон юмаа дэмжээд яваарай. Буруу гэж бодож байгаа бол оролцохгүй байж болноо гэж. Би бас Засгийн газрын гишүүд, Ерөнхий сайдтай уулзахдаа Бид төр засгийнхаа зөв гэсэн ажлыг хоёр гараа өргөөд дэмжинэ, буруу байх юм бол хатуу шүүмжлээд газар авч, хол явахаас нь өмнө болиулна гэдгээ илэрхийлж байгаа. -Монголын залуучуудын эрх ашиг, үнэт зүйл гээд бүх юмыг нэгтгэсэн энэ байгууллага 100 жилийн ойгоо тэмдэглэж байна. Та энэ зуун жилийн алдаа оноо, амжилт бүтээлийг юу гэж дүгнэх вэ? -Ер нь хүн бүр өөр өөрийнхөөрөө л дүгнэх байх. Залуучуудын байгууллага гэдэг бол нийгмээсээ түрүүнд алхаж, залуучуудаа дагуулж явах ёстой, соён гэгээрүүлж явах ёстой, шинэ техник технологи нэвтэрлээ гэхэд Монгол улсдаа нэвтрүүлж ашиглаад явах ёстой гэх мэт дандаа хамгийн урд нь алхаж явах ёстой байгууллага. Өнгөрсөн 100 жилийн хугацаанд алдсан нь бага. Ялангуяа эвлэлийн үед алдаа ерөөсөө байгаагүй. Өнөөдрийн энэ улсын хамаг л бүтээн байгуулалт, Соёлын довтолгоо, Нэгдэлжих хөдөлгөөн Атрын аян гээд бүхий л зүйлсд оролцоод явж байсан учраас тэрэн дээр алдаа мадаг гэж юу ярихав. 1991 онд Залуучуудын холбоо болж өөрчлөгдсөнөөс хойшх зүйлс дээр жоохон харамсаж явдаг зүйл юу вэ гэвэл тухайн үед энэ байгууллага нэлээн өмч хөрөнгөтэй, аймаг болгонд хэвлэл, соёлын төвтэй байсан. Харин өнөөдрийн байдлаар манай холбоо байрлаж буй байшингаас өөр зүйл энэ байгууллагад алга. Тэгэхээр хөрөнгө мөнгийг бага зэрэг хайр гамгүй ашигласан юм болов уу гэж бодож байна. Дээрээс нь нэг хүн ажил албан тушаалд бага зэрэг удаан сууснаараа энэ байгууллагын хөгжлийг удаашруулсан байх талтай. Дор дороо солигдоод, шинэ удирдлага гарч ирээд, эрч хүчтэй, эрчимтэй ажиллаад байсан бол өнөөдөр энэ байгууллага гэлтгүй, улсын хөгжил өөр байх байсан. Энэ байгууллагаар дамжуулаад улсаа авч явж байгаа залуучуудын бодох, сэтгэх байдал, хандлага, ажлын хариуцлага, хичээл зүтгэл, шинийг санаачлах, эрэлхийлэх зэрэг нь арай өөр түвшинд байх байсан болов уу гэж боддог. Ер нь нэг хүн удаан байхаараа шинэ юм гарахаа болиод дөжирчихдөг тал байдаг шүү дээ. -Та МЗХ-ны Ерөнхийлөгчийн ажлыг дөрвөн жил хийж гүйцэтгээд дараагийн хүндээ шилжүүлнэ гэдгээ мэдэгдсэн нь ийм учиртай юу? -Дүрмээрээ МЗХ-ны Ерөнхийлөгч нэг удаа улиран сонгогдож болдог. Хэрвээ би хүсвэл 2024 онд улиран сонгогдох эрхтэй гэсэн үг. Гэхдээ би улиран ажиллахгүй гэдгээ эртнээс мэдэгдсэн. Энэ бүрэн эрхийн хугацаандаа л санаж бодсон бүхнээ хийж хэрэгжүүлнэ гэж төлөвлөж байгаа. Би бүр Ерөнхийлөгч дахин сонгох хугацааг хоёр жил болгочихъё гэсэн санаачлагыг гаргаж, олон хүмүүстэй уулзсан ч дэмжээгүй. Хоёр жилд арай юм хийж амжихгүй юм билээ. -Хүн аливаа албан тушаалд удаан ажиллахыг хүсч, тэр хэрээрээ санаж бодсоноо хэрэгжүүлж, түүнийхээ үр шимийг хүртэх гэдэг биш гэж үү? -Залуучууд нэг газраа удаан суугаад байх биш бууриа сэлгэж, юм авсан бол өгч чаддаг байх хэрэгтэй. Нэг хаалга хаагдахад дараагийн хаалга нээгддэг. Энэ байгууллагын хувьд онцлогтой. Юуны тулд залуучуудын байгууллага билээ дээ. Цоо шинэ агаар, эрч хүчээр үргэлж цэнэглэгдэж байх ёстой газар. Өмнөх түүхээс харахад Ерөнхийлөгчөөр сонгогдсон хүн эхний 2-4 жилд үнэхээр эрч хүчтэй ажилладаг, түүнээс хойш нэгэн хэвийн унтаа, идэвхгүй байдалтай болж ирдэг байдал анзаарагдсан. Энэ байдал нь тухайн хүндээ ч муу нөлөөтэй. Нэг газраа удаад ирэхээр яг тэндээ амьдралын хэв маягтай болчихож байгаа юм. Олдог орлого, нийгмийн харилцаа гээд бүх зүйл нь тухайн албан тушаалаасаа хараат болж эхэлдэг. Үүнээсээ болоод албан тушаалаасаа салж чаддаггүй. Тэндээс гарахаар бүх юм нь өөр болоод, бараг амьдарч чадахгүй болчих юм шиг айдастай болчихож байгаа байхгүй юу. -Таны санааг маш сайн ойлголоо. Тэгэхээр ирэх дөрвөн жилд та Монголын залуучуудын байгууллагыг хүссэн хэмжээндээ хүртэл хөгжүүлээд, хүлээлгэн өгч чадах итгэл байгаа юу? -Манай холбоо төрийн бус байгууллага шүү дээ. Хийж чадах зүйл маань хязгаартай. Гэхдээ хийе гэсэн хүсэл эрмэлзэл, сэтгэл байх юм бол хязгааргүй боломж бий. Бид УИХ-ын гишүүд шиг хууль өөрчилж, баталж чадахгүй ч гэсэн нөлөөлж болно, шахаж шаардаж болно, санаачилга гаргаж болно. Мөн Залуучуудын байгууллага хэдийгээр улс төрийн үйл ажиллагаа явуулахгүй, улс төрийн намтай хамааралгүй байгаа ч гэсэн тухайн үед эрх барьж байгаа засагтайгаа хамтарч ажиллавал үр дүнтэй байсан юм уу гэж хардаг юм. Ямар ч тохиолдолд, түүхийн аль ч үед манай байгууллага мөнхийн сэтгэгч, тэмүүлэгч байх ёстой. Зуун настай залуу номноос. 2021. Зохиогч Д.Дамдинжав

Дорноговь аймгийн Замын-Үүд сумыг ногоон бүс болгох зорилт тавин, энэ хүрээнд тус суманд нэг өрх, нэг шинжилгээг хийсэн байна. Энэ талаар Замын-Үүд сумын Засаг дарга Б.Анхбаяраас тодрууллаа. -Замын-Үүд сум хэчнээн өрх, иргэнтэй вэ? -Замын-Үүд сум 4900 өрх, 19100 хүн амтай. Жилийн дөрвөн улиралд ажиллаж, амьдарч байгаа харьяалал нь өөр хүмүүс бий. Хилийн боомт нээлттэй энгийн үед хилээр өдөрт 5000-6000 зорчигч гардаг. Энд ажиллаж амьдарч байгаа хүмүүсийг оруулбал 30-аад мянган хүний эргэлттэй байдаг. Ковидын энэ үед голдуу орон нутгийн харьяаллын иргэд байгаа байх. Замын-Үүд сумыг ногоон бүс болгох зорилтын хүрээнд долоодугаар сарын 10-19-ний хооронд 10 хоног хэсэгчилсэн хөл хорио тогтоож, нийт өрхийн 81.8 хувиас шинжилгээ авч дууслаа. Замын-Үүд сумын өвчлөл гараад байгаа таван багаас хоёр багийг улаан бүс хэмээн тусгаарлаж, хөдөлгөөнийг хязгаарлан шинжилгээнд бүрэн хамруулсан. Мөн өндөр настан, суурь өвчтэй, эмзэг бүлгийн гэх мэт зорилтот бүлгийн иргэдийн 74 хувийг шинжилгээнд хамрууллаа. -Замын-Үүд суманд ковидын нөхцөл байдал одоо ямар байна вэ? -Тавдугаар сарын 22-нд Улаанбаатар хотоос орон нутаг руу зорчих хөдөлгөөнийг нээсэн. Манай суманд тавдугаар сарын 28-наас хойш ковидын өвчлөл гарч, зургаадугаар сард 446 тохиолдол батлагдсан. Долоодугаар сарын 10-19-ний хооронд хийсэн түргэвчилсэн шинжилгээгээр 44 тохиолдол эерэг гарч, үүнээс PCR шинжилгээ хийхэд 27 хүн халдвар авсан нь батлагдсан. Харин одоо гаднаас орж ирэх хөдөлгөөнийг хязгаарлаад байгаа. Замын-Үүд суманд өдөрт100 гаруйзорчигч, 50-100 ачаа тээврийн машин ирж байна. -Гаднаас ирж байгаа хүмүүсийг сумын төв рүү нэвтрүүлж байгаа юу? -Замын-Үүд суманд өдөрт100 гаруйзорчигч, 50-100 ачаа тээврийн машин ирж байна. Жолооч нарыг сумын төв рүү нэвтрүүлэхгүйгээр сумаас 10 гаруй км-т орших Шаргын овоо хэмээх газарт дөрөвдүгээр сараас хойш тусгаарлаж байгаа. Ачааны машиныг нь сумын хүнээр бариулж оруулж байна. Дээр нь сумын төв рүү орох гарцаагүй ажилтай хүнээс түргэвчилсэн шинжилгээ авдаг. Орон нутгийн иргэдээс шинжилгээ аваад гэрт нь, гаднын иргэдийг зочид буудалд долоо хоног тусгаарлаж байна. -Замын-Үүд сумыг хэзээ ногоон бүс болгох боломж харагдаж байна вэ? -Замын-Үүд бол бусад сумаас өөр орчин. Нийт бараа эргэлтийн 70 хувь нь орж, гарч байгаа хилийн боомт учир зохицуулалт нь өөр байгаа. Бид онцгой байдал, цагдаа хууль хүчнийхэнтэй хамтран ажиллаж, есдүгээр сарын 1-нийг гэхэд өвчлөлийг бүрэн хумих зорилготой ажиллаж байна. ДЭМБ-аас өгсөн зөвлөмжөөр халдварын сүүлийн тохиолдол гарснаас хойш 28 хоног болбол ногоон бүс гэж үзнэ. Замын-Үүд суманд зургаадугаар сард 45 голомт үүссэн. 10 хоног хөл хорио тогтооход 19 голомт нь идэвхгүй болж, 5 голомт бүрэн хаагдсан. Тэгэхээр долоодугаар сарын 19-ний байдлаар 21 голомт байсан. Одоо бол 16 голомт бий. Хэдийгээр хөдөлгөөний хязгаарлалттай байгаа ч гэсэн өдөрт 100 гаруй хүн гаднаас орж ирж байна. Голдуу бизнес эрхлэгчид ачаа бараагаа авах гаалийн бүрдүүлэлт хийх ажлаар ирж байна. Мөн орон нутагт хийх бүтээн байгуулалт, хөрөнгө оруулалтын ажил, хилийн боомтыг шинэчлэх Хөгжлийн хөтөч гэж том төсөл хэрэгжиж байна. Үүнтэй холбоотой ирж байгаа ажиллах хүчнээс халдвар илэрч байна. Өчигдөр гэхэд халдварын дөрвөн тохиолдол илэрсэн нь бүгд зөөвөрлөгдөж ирсэн. -Замын-Үүд сум руу нэвтрэх хөдөлгөөн 24 цаг үргэлжилж байна уу? -Ачаа тээврийн болон гаднаас ирэх хөдөлгөөн 24 цаг, харин сумаас гарах хөдөлгөөнийг 22.00 цагаар хязгаарлаж байна. Замын-Үүд бол улсын хилийн том боомт учир хөдөлгөөнийг бүрэн хаах ямар ч боломжгүй. -Шинжилгээний хариу эерэг гарсан иргэдийн орон нутгийнхаа эмнэлэгт хэвтүүлж байна уу. Ямар зохицуулалт хийж байна вэ? -Зөөвөрлөгдөн ирсэн тохиолдлуудыг харьяа орон нутаг руу нь буцааж байна. Төрийн байгууллагуудын хүн тээвэрлэх боломжтой бүх авто машиныг хуваарьт оруулж, графикийн дагуу хүн тээвэрлэж байна. Замын-Үүд суманд өөрийн харьяаллын цөөн тооны хүнийг орон нутагтаа эмчилж буй юм. Ажил хариуцан томилогдон ирж байгаа хүмүүс тодорхой хэмжээний санхүүгийн эрх мэдэлтэй ирэхгүй бол орон нутгаас Тийм шинжилгээ, оношилгоо хий! гэх зэргээр үүрэг даалгавар өгдөг. Орон нутаг шинжилгээний нэг ширхэг оношлуурыг 16-17 мянган төгрөгөөр худалдан авч байна. Улсын хилийн боомтуудад Засгийн газар, Улсын онцгой комиссоос тодорхой хэмжээний зардал тавьж өгөхгүй бол боомтын хэмжээнд ажиллах зардлыг орон нутгийн төсөв даах нь амаргүй байна. Постоор орж ирж байгаа тээврийн хэрэгсэл, хүн бүрийг онцгой, цагдаа, тагнуул, хилийн цэрэг зэрэг байгууллагатай хамтран шалгаж, хяналт тавьж ажиллаж байна. Гаднаас ирж долоо хоног тусгаарлагдах хугацаанд гадуур явахгүй байх зэрэгт маш нарийн хяналт тавьж байна. Төрийн байгууллагууд ээлжийн амралтаар яваад ирсэн албан хаагчаа өөрсдөө хянана. Магадгүй тэр хүмүүс нь тусгаарлалтын хугацаанд гадуур явж, хавьтал болбол тухайн байгууллагын дарга удирдлагад хариуцлага тооцох зэргээр дотооддоо журам гаргаад, мөрдөж байна. Тэгэхээр хувь хүний хариуцлага маш чухал байгаа юм. -Иргэд Замын-Үүдийг Хятадын Эрээн хоттой харьцуулаад шүүмжилдэг. Замын-Үүд боомтыг хөгжүүлэх төлөвлөгөө гаргасан уу? -Хүмүүс Эрээн Замын-Үүд хоёрыг харьцуулдаг, Замын-Үүд хөгжихгүй байна гэж шүүмжилдэг нь үнэн. Хөгжих боломжтой сум шүү дээ. 48 га газарт Шинэ суурьшлын бүс байгуулах хөгжлийн төлөвлөлтийг Нийслэлийн Зураг төслийн хүрээлэнд захиалан хийлгэсэн. Замын-Үүд боомтоос жилд 500-600 тэрбум төгрөг Улсын төсөвт орж байна. Түүнээс орон нутагт үлддэг юм байхгүй. Замын-Үүд сум орлогоосоо аймагтаа 3-4 тэрбум төгрөг, Улсын төсөвт 500-600 тэрбум төгрөг өгдөг. Харин сумандаа цалин хөлс, үндсэн үйл ажиллагааны зардлаас бүрдэх орон нутгийн төсөв л үлддэг. Сумын төсвөөр сумыг хөгжүүлэх боломжгүй л дээ. Замын-Үүдийг бодлогоор хөгжүүлье гэвэл жилд олж байгаа орлогын 5 хувийг зарцуулбал хөгжих боломжтой. Барилгын материал, ажиллах хүч гэх мэт зардлууд нь хямд тусна. Тэр талаас нь хүмүүс харахгүй байна л даа. Эх сурвалж: gogo.mn

ОХУ-ын Якутад гарсан түймрийн утаа нийслэлийг бүрхэж, агаарын бохирдол үүсгэж буй. Үүнтэй холбоотойгоор Нийслэлийн Байгаль орчны газрын Ойн хэлтсийн дарга М.Чинсанаагаас зарим зүйлийг тодрууллаа. -ОХУ-д гарсан түймрийн нөхцөл байдал ямар байна вэ. Хохирлын хэмжээ гарсан уу? -Одоогийн байдлаар ОХУ-ынЯкутынбүс нутгийн Дунд Сибирт гарсан түймэр унтраагүй бөгөөд орон нутгийн иргэд болоод гал унтраах ангийнхан түймрийг унтраахаар ажиллаж байна. Наймдугаар сарын 7-ны байдлаар нийт 300 гаруй удаа түймэр гарч, 12140 км талбайг хамарсан. Түймрийг унтраахаар 5302 хүн 873 техник, тоног төхөөрөмж, агаарын хяналтын 34 онгоц, гал унтраах устай 11 онгоцтой ажиллаж байгаа мэдээлэл бий. Хохирлын хэмжээг одоогоор тогтоох боломжгүй. Түймрийгцурамд оруулж, бүр мөсөн унтраасны дараа хохирлын хэмжээг тооцдог. Мэдээж хүрээлэн буй орчин, байгалийн тэнцвэрт байдал маш их алдагдаж байгаа. Ан амьтад дайжиж, ургамлын төрөл зүйлүүд түймэрт өртөж байна. Түүнчлэн тус бүс нутагт гарсан түймрийн утаа Улаанбаатар, Увс, Завхан болон төвийн бүсийн нутгуудыг бүрхсэн. -Улаанбаатар хотын агаарын бохирдолямартүвшиндбайна вэ. Иргэдэд ямар зөвлөгөө өгөх вэ? -Агаарын бохирдолд нүдэнд харагдахуйц хэмжээгээр өөрчлөлт орсон. Мөн агаарын давхаргын доогуур тоосжилт их байдаг бөгөөд энэ тоосжилтод хүүхдүүд хамгийн их өртдөг. Энэ нь нүдэнд харагдахгүй. Иймээс иргэдийг бага насны хүүхдийг гадуур дагуулж явахгүй байхыг зөвлөж байна. Мөн хоолойгоо давс, соданы уусмалаар зайлах шаардлагатай. Зайлшгүй тохиолдолд хүүхдээ дагуулж яваа бол амны хаалтыг тогтмол зүүлгэх хэрэгтэй. Иргэд аль болох гэрээсээ гарахгүй байж, гэртээ чийгтэй цэвэрлэгээ хийж, утааны саармагжилт арилтал цонхоо онгойлгохгүй, бүр шаардлагатай бол утаа багассан үед агаар сэлгэлтийг богино хугацаанд хийх хэрэгтэй. -Түймрийн шалтгаан, нөхцөлийг тогтоосон уу? -Түймрийн шалтгаан, нөхцөлийг шууд тогтоох боломжгүй. Жишээ нь, монгол орны хувьд түймрийн 90 гаруй хувь нь хүний буруутай үйл ажиллагаанаас үүдэн гардаг.Сибирийной бол маш шигүү. Энэ ойд түймэр дэгдсэн нөхцөлд хүний хүчээр унтраахад маш хүндрэлтэй. Бороо орж байж буюу байгалийн хүчээр л түймрийг унтрах боломжтой. НЗДТГ-ЫН ХЭВЛЭЛ МЭДЭЭЛЭЛТЭЙ ХАРИЛЦАХ ХЭЛТЭС

ХӨСҮТ-ийн захирал Л.Баттөр - Монгол Улс дахь халдварын нөхцөл байдал - Халдварт нөлөөлж буй хүчин зүйлс - Шинэ эрсдэлүүд - Бид юу хийж чадах вэ? Сэтгүүлч О.Баярмаа

#Хөвсгөл аймагнь Монгол орны гадаргын усны нөөцийн 53 хувийг, үүнээс Хөвсгөл нуур дангаараа 96,6 хувийг бүрдүүлдэг. Монгол Улсын Засгийн газрын 2020-2024 оны үйл ажиллагааны хөтөлбөрт Хөвсгөл нуурын экосистемийн бохирдлын эрсдэлийн судалгаа хийж, нуурт живсэн машин, техникийг татан гаргах ажлыг олон улсын байгууллагатай хамтран зохион байгуулахаар тусгасан. Цэнгэг усны 70 хувийн нөөцийг агуулдаг Хөвсгөл нуурын ёроолд живсэн тээврийн хэрэгслийн байршлыг нарийвчлан тогтоох, нөхцөл байдлыг үнэлэх эхний ээлжид 1986 онд Хөвсгөл аймгийн Хатгал сум орчимд живсэн Сүхбаатар хөлөг онгоцыг татан гарах ажлын хэсэг хуралдлаа. Хөвсгөл нуурыг хамгаалах, бохирдлыг бууруулах зорилготой уг ажлын эрсдэлгүй зохион байгуулах талаар нарийвчилсан төлөвлөгөө гаргах шаардлагатай. БОАЖЯ-наас санхүүжилт, удирдлага менежментээр хангаж, Онцгой байдлын ерөнхий газар гардан гүйцэтгэх ажлаа төлөвлөн зохион байгуулах нь зүйтэй гэдгийг Байгаль орчин, аялал жуулчлалын сайд Н.Уртнасан онцлов. Живсэн Сүхбаатар хөлөг онгоц нь 1956 онд ОХУ-д үйлдвэрлэсэн, БОР-500 загварын 42 метр урттай, 18 метр өндөр, 300 тонн жинтэй. Хөвсгөл нуурт 12-16 метрийн гүнд, эргээс 30 метр орчмын зайтай байгааг тогтоосон. Монгол Улсын хувьд өмнө ийм том хэмжээний хөлөг татан гаргах аврах ажиллагаа явуулсан туршлагагүй. Нуурын 50 метрийн гүн нь оролцоогоор 16 давхар байшинтай тэнцэх. Иймд аврагчдын техник хэрэглэлийг судлан бэлтгэх, ОХУ-аас туршлага солилцох, татан авалтын нарийн төлөвлөгөөг гаргаж, бүх талаар хамтран ажиллахаар зүйтэй гэдэгтэй санал нэгдэв. Бэлтгэл ажлыг энэ сардаа хангаж, газар хөлдөхөөс өмнө татан авах ажиллагааг зохион байгуулахаар тогтлоо. Байгаль орчин аялал жуулчлалын сайд Н.Уртнасангаар ахлуулсан ажлын хэсгийн хуралд Батлан хамгаалахын сайд Г.Сайханбаяр, Гадаад харилцааны дэд сайд Б.Мөнхжин, Онцгой байдлын ерөнхий газрын дарга, Бригадын Генерал Г.Ариунбуян, МУ-ын Ерөнхийлөгчийн Байгаль орчин, ногоон хөгжлийн бодлогын зөвлөх Ц.Пүрэвхүү болон холбогдох бусад албаныхан оролцлоо.